Gmina Kłodawa

Polish English French German Russian Ukrainian

Ważniejsze zabytki

Email Drukuj PDF

O działalności człowieka w przeszłości świadczą różne pozostałości materialne związane z jego życiem, gospodarką i kulturą. Szczególne miejsce zajmują wszelkiego rodzaju źródła pisemne, na podstawie których można ukazać dzieje państwa i narodu. Poważną rolę przez długie lata pełniły obiekty architektury i budownictwa, które nazywamy zabytkami. Zabytek ]est to obiekt podlegający ochronie prawnej ze względu na jego wartość historyczną, naukową i artystyczną. W Polsce prawnym uznaniem obiektu za zabytkowy jest wpisanie go do rejestru zabytków.

Rejestr zabytków miasta i gminy Kłodawa został sporządzony przez Konserwatora Wojewódzkiego w Koninie i liczy 34 pozycje ważnych obiektów budownictwa murowanego i drewnianego. Zespołem zabytkowym jest układ urbanistyczny starej części Kłodawy, w której specjalne miejsce zajmuje zabudowa dawnego Rynku wraz z sąsiadującymi ulicami (obecnie Plac Wolności). Najważniejszym zabytkiem jest zespół obiektów poklasztornych karmelitów trzewiczkowych. W skład tego zespołu wchodzą:

  • kościół parafialny pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny,
  • dawny klasztor, obecnie plebania,
  • dawny budynek klasztorny, w którym obecnie mieści się Gimnazjum nr1 im. Św.Jana Pawła II,
  • barokowa rzeźba Matki Boskiej z piaskowca na wysokim słupie na terenie przykościelnym,
  • żeliwny, klasycystyczny nagrobek podpułkownika Józefa Byszewskiego.
alt Kościół parafialny budowano w latach 1718-1755, konsekrowany został w roku 1766. Jest on w stylu barokowym, ideowo związanym z kontrreformacją. Jego wnętrze posiada wystrój późnobarokowy zwanym również rokokowym. We wnętrzu do głównych zabytków należą: ambona w kształcie łodzi, rokokowe stalle, tabernakulum z płaskorzeźbą Wieczerzy Pańskiej.

Szczególne miejsce zajmuje obraz Matki Bożej Szkaplerznej z drugiej polowy XVII wieku, w srebrnej sukience i koronach, umieszczony w ołtarzu głównym. Obraz ten jest zasłonięty wizerunkiem Chrystusa w Ogrójcu.

Godnym uwagi jest również dziedziniec wewnątrz zabudowy klasztornej, zwany wirydarzem. Całość zabytkowego zespołu otoczona jest murowanym parkanem z czterema kapliczkami z roku 1850. Przed wejściem do kościoła po lewej stronie w ścianie wmurowane jest epitafium zasłużonej dla Kłodawy i Przedcza rodziny Sierakowskich herbu Ogończyk. Przeniesiono je z najstarszego, obecnie już nie istniejącego kościoła kolegiaty świętego Idziego. Jest to najstarszy zabytek w Kłodawie. altPierwszym fundatorem kościoła był Franciszek Krzykoski herbu Junosza z Krzykos. W roku 1623 zapisał 8000 zł polskich na koszty utrzymania zakonu karmelitów w Kłodawie. Zobowiązał się również w ciągu 10 lat wystawić budynek klasztorny, czego nie zdążył jednak dokonać.

 

Drugim fundatorem i dobrodziejem klasztoru był Ernest Chryzostom z Dorposza Dorpowski herbu Leliwa. Był on generałem wojsk koronnych, wojewodą łęczyckim i starostą kłodawskim. Zabytkowy obraz olejny tego fundatora znajduje się w zakrystii. Po skasowaniu zakonu karmelitów regularnych i wobec postępującej ruiny kolegiaty św. Idziego przeniesiono tutaj parafię (1918-1847). W latach 1847-1878 funkcję kościoła parafialnego pełnił kościół Bożego Ciała na cmentarzu. Od roku 1878 ponownie kościół klasztorny pełni funkcję parafii. Naprzeciw głównego wejścia do kościoła znajduje się pomnik Józefa Byszewskiego. Od wschodniej jego strony jest umieszczona tablica, na której widnieją słowa:

Nieskażonej pamięci Józefa Byszewskiego
Podpułkownika B. Woysk Polskich
najlepszego męża, ten skromny pomnik
wdzięczna żona poświęca.
Ur. 1787 zm. 26 lipca 1841”

Warto dodać, że Józef Byszewski brał udział w kampanii napoleońskiej i dowodził pułkiem polskich ułanów w powstaniu listopadowym. W zakrystii znajdują się również zabytkowe obrazy: Jana Kiłczewskiego, biskupa Sufragana Chełmińskiego, zmarłego w r. 1766, oraz Onufrego Osińskiego, przeora klasztoru karmelitów trzewiczkowych, zmarłego w r. 1854. W zachodniej części naw bocznych kościoła znajdują się piękne ornamenty rokokowe, tzw. kratki chóru.

altNa drugim miejscu wśród zabytków Kłodawy znajduje się zespół obiektów cmentarnych kościoła filialnego, w skład którego wchodzą: DREWNIANY KOŚCIÓŁ pod wezwaniem świętego Floriana i Sebastiana, zwany też kościołem Bożego Ciała, oraz DREWNIANA DZWONNICA. Obecny kościół drewniany został zbudowany w roku 1557. Był gruntownie restaurowany w latach 1846-1847. Jak już wspomniano, w latach 1847-1878 pełnił funkcję kościoła parafialnego. Jest to kościół jednonawowy z węższym prezbiterium zamkniętym wielobocznie. Szczyt zachodni jest o charakterze barokowym, zwieńczony wieżyczką z hełmem blaszanym.alt

Wśród wielu zabytków wewnątrz na pierwszym miejscu należy wspomnieć feretron Matki Boskiej Karmiącej. Drewniana dzwonnica jest konstrukcji słupowej i nakryta, podobnie jak kościół, dachem gontowym.

Cmentarz parafialny został założony w r. 1793. Obecny murowany parkan zbudowany został przez bezrobotnych w latach trzydziestych naszego wieku. Wśród grobowców okolicznych ziemian znajduje się grób zasłużonego dla miasta lekarza. Na tablicy nagrobnej umieszczony był napis:

S.P. Adam Rustejko Pieńkiewicz doktor-poeta.
Żył lat 68, zmarł 28 stycznia 1879 roku.”

Adam Pieńkiewicz był absolwentem słynnego Liceum Krzemienieckiego i Akademii Medycznej w Wilnie. Jako poeta napisał wiele wierszy pod pseudonimem Rustejko.

Na cmentarzu znajdują się również groby, stanowiące miejsca pamięci narodowej. Przy północnej części parkanu znajduje się zbiorowy grób żołnierzy Wągrowieckiego Batalionu Obrony Narodowej, którzy zginęli w czasie nalotu niemieckich samolotów na Kłodawę w dniu 12 września 1939 r. Na tablicy nagrobnej umieszczono dodatkową tablicę upamiętniającą śmierć w roku 1940 w Katyniu kłodawskiego lekarza i podporucznika rezerwy, Filipa Strusia.

Na cmentarzu są pochowani również uczestnicy powstania styczniowego (1863-1864), Roch Szurgociński i Leopold Płaczkiewicz (1845-1918). Omawiając zabytki sakralne miasta warto kilka słów poświęcić najstarszemu kościołowi, jakim była kolegiata kanoników regularnych lateraneńskich pod wezwaniem świętego Idziego. Kościół ten jako wyraz wdzięczności króla Władysława Hermana wobec Boga za to, że jego żona Judyta w roku 1085 urodziła bardzo długo oczekiwanego syna Bolesława, zwanego później Krzywoustym. W roku 1429 król Władysław Jagiełło za zgodą biskupa gnieźnieńskiego oddał kościół w Kłodawie pod opiekę kanoników regularnych. Zakon ten stanowili duchowni wyższych stopni, którzy w życiu zakonnym realizowali zasady pierwotnego chrześcijaństwa, opierając się na regule świętego Augustyna. Stąd nazwa kanonicy regularni lateraneńscy. Do Kłodawy zakon ten został sprowadzony z Trzemeszna. Kolegiata kłodawska przetrwała do roku 1809. Prowadziła działalność duszpasterską od r. 1429. Budynek kolegiaty zbudowany był w stylu romańskim z małą wieżą, sygnaturką. Wewnątrz posiadał półokrągłą absydę. Kościół był, choć mniejszy, podobny do romańskiego kościoła świętego Andrzeja w Krakowie. Kolegiata była usytuowana na obecnym skwerku przy przystanku PKS w Kłodawie. Kończąc przegląd zabytków sakralnych warto kilka słów poświęcić początkom parafii rzymsko-katolickiej w naszym mieście. Pierwsza wzmianka pochodzi z roku 1193. Wieś Kłodawa była wtedy posiadłością klasztoru norbertanek w Strzelnie. Datę 1193 przyjmujemy umownie jako historyczne potwierdzenie istnienia miejscowości Kłodawa oraz parafii rzymsko-katolickiej. Powstanie pierwszego kościoła miało miejsce wcześniej, za panowania Władysława Hermana, o czym wspomniano wyżej. Przy takim założeniu władze kościelne i Kłodawskie Towarzystwo Gospodarcze postanowiły w roku 1993 uroczyście obchodzić jubileusz 800-lecia parafii rzymsko-katolickiej w Kłodawie. Głównym zabytkiem świeckim miasta jest klasycystyczny ratusz zbudowany w r. 1820. Poprzedni drewniany z 1585 r. został rozebrany w 1789. Obecny obiekt murowany powstał z materiału rozebranej kolegiaty świętego Idziego. Posiada elewację frontową z czterokolumnowym gankiem, dźwigającą balkon. Nad częścią środkową znajduje się schodkowy szczycik. Przykryty jest dachem czterospadowym pokrytym dachówką. W latach 1989-1990 w obiekcie przeprowadzono remont kapitalny. Obecnie mieści się tam komisariat policji. Przy okazji warto dodać, że istnienie ratusza jako siedziby władz miejskich potwierdzają uprawnienia nadane według prawa magdeburskiego w dokumencie lokacyjnym. Innym ważnym elementem świadczącym o odrębności uprawnień jest posiadanie własnego herbu. Aktualnie obowiązujący herb miasta i gminy został zatwierdzony uchwałą Rady Miejskiej w Kłodawie w dniu 30 czerwca 1992 r. Tradycyjna zabudowa polskich miasteczek w XIX wieku była zazwyczaj drewniana. W tym okresie w Kłodawie budynki murowane były nieliczne. Obiekty drewniane były ciekawe i oryginalne. Potwierdzają to prace Zygmunta Glogera i J. Poprzędzkiego, w których zamieszczono wiele rycin budynków drewnianych z Kłodawy. Relikty, które nie uległy pożarom, są obecnie szczególnie cenne. Do takich zaliczamy chałupę przy ul. Poznańskiej 17, zbudowaną na początku XIX w., własność pana Zarębskiego

Do tej grupy zabytków należy również wiatrak typu koźlak, zbudowany ok. roku 1850, stanowiący własność rodziny Fersztów. Obecny stan obiektu po przebudowie nie stanowi już wartości zabytku. Dobrze, że zachowała się fotografia T. Hermańczyka z 1970 roku, ukazująca wiatrak w zabytkowej formie.

Na TERENIE GMINY Kłodawa do zabytków należą: DWOREK SZLACHECKI rodziny Krzygkoskich w Krzykosach, dawne DWORKI ZIEMIAŃSKIE w Bierzwiennie Długiej, Lubońku, Leszczach, Pomarzanach, Rgielewie, Straszkowie i Straszkówku.

Prawie zupełnej dewastacji uległy dworki w Rgielewie i Pomarzanach. Na szczęście w tej ostatniej miejscowości zachowała się piękna brama wjazdowa do parku i dworku rodziny Błędowskich. Na bramie umieszczony jest napis „Salve" (witaj). Jedyny zespół pałacowy na naszym terenie znajduje się w Rycerzewie. W jego skład wchodzą: PAŁAC MUROWANY z drugiej połowy XIX wieku, PARK KRAJOBRAZOWY z tego samego okresu, RUINY ZAMECZKU w parku (XVIII w.).

Warto również wspomnieć, że dworek w Leszczach stanowi miejsce pamięci narodowej. Tam dnia 7 września 1939 roku mieścił się sztab armii „Poznań”, dowodzonej przez gen. Kutrzebę, który wysłał meldunek do naczelnego sztabu armii, co upamiętnia specjalna tablica. Stało się dobrą tradycją, że każdego roku w dniu 11 listopada organizowane są biegi niepodległości na trasie Leszcze-Bierzwienna Długa. W Bierzwiennej na terenie boiska znajduje się skromny pomnik ku czci żołnierzy Armii „Poznań”. Piękny klasycystyczny dworek znajduje się w Wólce Czepowej. W skład zespołu dworskiego wchodzi również park. Parki podworskie o założeniu krajobrazowym znajdują się również w Kłodawie, Bierzwiennej Długiej i Krótkiej, Krzykosach i Pomarzanach Fabrycznych.

Do miejsc zabytkowych o wielkim znaczeniu i szczególnym charakterze należą cmentarze. Nekropolie są miejscami, na których pokolenia żywych czczą pamięć i oddają hołd swym bliskim i drogim zmarłym. Na terenie naszego miasta mamy cztery cmentarze: czynny cmentarz rzymsko-katolicki, dawny cmentarz rzymsko-katolicki, znajdujący się na terenie byłego zespołu kolegiaty świętego Idziego (skwerek przy przystanku PKS), cmentarz ewangelicko-augsburski przy drodze do Łączówki, dawny cmentarz żydowski przy ulicy Łęczyckiej. Cmentarz członków wyznania mojżeszowego został w sposób barbarzyński zniszczony przez hitlerowców w czasie drugie wojny światowej. W pracowni historycznej Zespołu Szkół nr 2 w Kłodawie znajdują się znalezione na terenie miasta części żydowskich tablic nagrobnych z tego cmentarza. Zostały one zewidencjonowane w Muzeum Okręgowym w Koninie. Z powyższego przeglądu zabytków miasta oraz gminy widać, że niektóre straciliśmy bezpowrotnie, te, które wymagają opieki i remontu, powinny mieć to zapewnione. Dobrze się stało, że z inicjatywy proboszcza naszej parafii, księdza Jerzego Dylewskiego, rozpoczęte jest i kontynuowane dzieło remontu i renowacji najważniejszego naszego zabytku, jakim jest piękny barokowy kłodawski kościół parafialny.

Turystyka Portret Gminy - zabytki Ważniejsze zabytki

Galeria zdjęć

Mapy i szlaki


 

Pokaż Kłodawa-zintegrowe-punkty na większej mapie

 

Zobacz więcej

 

Dołącz do nas

Facebook Twitter myspace flickr youtube

 

Przewodniki